• Een bijdrage van Harry Woldendorp (consultant en interim-manager in de ouderenzorg). Hij is onder meer (mede) auteur van Technologische en sociale innovatie in de ouderenzorg. De impact van COVID-19, Ontwerp voor digitale transformaties van (zorg)organisaties  Werken met de Systemische Ontwikkel Matrix (SOM) en het nog te verschijnen Het huis van de professionele zeggenschap. De route naar verpleegkundig leiderschap.

Ouder worden, gaat vanzelf, maar kent verschillende facetten.  Steeds belangrijker wordt de inzet van technologie. Technologische acceptatie door zelfstandig wonende ouderen vereist om kunnen gaan met complexiteit. Er is momenteel een tekort aan passende woonvormen voor ouderen die intensieve zorg nodig hebben. Naast technologie gaat het om de behoefte aan nieuwe, alternatieve vormen van wonen met intensieve zorgverlening die het thuisgevoel, de eigen regie en identiteit ondersteunen.

Er bestaan verschillende interventies die de fysieke en sociale omgeving veranderen om ouderenbeleid in te vullen. Het gaat er daarbij om te kijken naar de fysieke omgeving,  de inrichting van de zorg, de organisatorische context waarin de zorg wordt gegeven en aandacht voor de eigen wereld van ouderen. Ouderen willen in een omgeving wonen waarin ze zich thuis voelen, waar de zorg zodanig georganiseerd is dat die past bij hun levensgeschiedenis, voorkeuren en behoeften.

Autonomie van ouderen

De vraag is of de huidige woon- en zorgomgeving voldoende is ingericht om een betekenisvol bestaan, uitgaande van de autonomie van ouderen, te realiseren.  Ritmes en routines van de organisatie, de overheid en de financiers bepalen nog voor een groot gedeelte het handelen van medewerkers en het dagelijks leven van ouderen. 

Voor ouderen geldt als voor iedereen: we zijn verschillend. Een aantal algemene kenmerken: ze willen zolang mogelijk onafhankelijk blijven, ze willen als individu behandeld worden en sociale relaties zijn belangrijk.  Onafhankelijkheid betekent voor ouderen ook dat zij hun leven kunnen leiden zoals zij dat gewend waren:  zij proberen het zo lang mogelijk te vermijden dat zij zich moeten aanpassen aan het ritme van zorgverleners.  Zij willen zelf bepalen waar zij wonen. Uit onderzoek blijkt echter dat de ondervraagde ouderen en professionele zorgverleners niet hetzelfde beeld hebben van wat ouderen op welke manier belangrijk vinden in het dagelijks leven.

Dat is niet handig: het perspectief van ouderen zelf is fundamenteel bij modern ouderenbeleid. Zelfstandigheid bijvoorbeeld heeft voor ouderen drie betekenissen heeft:  niet afhankelijk zijn van anderen,  de vrijheid hebben om te doen wat je wilt en je niet schuldig of verplicht voelen. Technologie ter bevordering van zelfstandig wonen kan alle drie deze betekenissen van zelfstandigheid beïnvloeden, vaak gelijktijdig en soms zelfs tegenstrijdig.  Sensor monitoring technologie kan bijvoorbeeld leiden tot het gevoel gecontroleerd te worden. Opvattingen van ouderen richten zich onder meer  op zorgen (privacy), voordelen (veiligheid), behoefte ( subjectieve gezondheid) en sociale invloeden (hulp familielid). De gedachte dat technologie gebruikt zou kunnen worden om zelfstandig wonen te bevorderen is nog niet breed bij ouderen aanwezig.

Wat betekent dit nu voor de inrichting van modern ouderenbeleid? Ik doe een aantal suggesties:

• Breng in beeld hoe met technologie de bestaande woonomgeving levensloopbestendig gemaakt kan worden

• Zorg voor een betere allocatie van bestaande technologie (biedt de juiste technologie aan de juiste persoon aan op het juiste tijdstip)

• Betrek ouderen zelf veel meer bij het ontwikkelen van nieuwe woonvormen (met een digitale infrastructuur)

• Ontwikkel die infrastructuur zo dat professionals of vrijwilligers betrokken kunnen worden bij de toepassingen in de thuissituatie

Tenslotte: zorg dat ouderenbeleid tevens gebaseerd is op inzicht in de complexiteit van het leven van ouderen. 

Literatuur

Luijkx, K. (2014). Horen, zien en samen zorgen. Innovatie vanuit de leefwereld van ouderen. Oratie, Tilburg University

Peek, S. (2017).  Understanding technology acceptance by older adults who are aging in place: a dynamic perspective. Proefschrift Tilburg University

Verbeek, H. (2021). Een huis, een thuis? Hoe de zorgomgeving bijdraagt aan het dagelijks leven van kwetsbare ouderen. Oratie, Maastricht University

Woldendorp, H. (2021). Technologische en sociale innovatie in de ouderenzorg. De impact van COVID-19. Amsterdam: SWP